Bijstandsplan brengt gemeenten aan bedelstaf

woensdag 08 juni 2005 08:58

Er komt een nieuw model voor de verdeling van bijstandsgelden voor de gemeenten. Volgens de wet Werk en Bijstand moeten gemeenten zoveel mogelijk mensen uit de bijstand aan het werk zien te krijgen. Maar de verdeelsleutel voor de budgetten die daarbij horen, kan gemeenten aan de bedelstaf brengen.

(Uit: Nederlands Dagblad van dinsdag 7 juni 2005)

door Tymon de Weger

Er komt een nieuw model voor de verdeling van bijstandsgelden voor de gemeenten. Volgens de wet Werk en Bijstand moeten gemeenten zoveel mogelijk mensen uit de bijstand aan het werk zien te krijgen. Maar de verdeelsleutel voor de budgetten die daarbij horen, kan gemeenten aan de bedelstaf brengen.

De verdeling van de budgetten voor de bijstand kan gemeenten vanaf 2006 tot de bedelstaf brengen. Het nieuwe model dat staatssecretaris Van Hoof van Sociale Zaken en Werkgelegenheid op tafel heeft gelegd, vertoont exorbitante uitschieters. De verschillen kunnen per gemeente in de miljoenen lopen. Waar de ene gemeente er maar liefst 45 procent op vooruitgaat, levert de andere gemeente 32 procent in. Tot de gemeenten die er flink op achteruitgaan, behoren Rotterdam, Vlaardingen, Gouda, Dordrecht, Leiden, Arnhem, Almelo, Enschede, Sittard-Geleen, Heerlen, Groningen, Castricum, Nieuwegein, Veenendaal en Ede.

De bedragen die hiermee gemoeid zijn, staan in geen verhouding tot de het totaal van de gemeentebegroting. Gevolg: binnen een paar jaar staan gemeenten bij het Rijk op de stoep om de artikel 12-status aan te vragen. Want gemeenten zullen wel bijstand moeten uitkeren aan wie daar recht op heeft.

De staatssecretaris wil weliswaar de grootste uitschieters voor 2006 aftoppen tot maximaal 10 procent, maar voor de jaren daarna wil hij wel degelijk de nieuwe verdeelsleutel in zijn volle omvang doorvoeren. Een in de ogen van veel gemeenten absoluut ondeugdelijk verdeelinstrument.

Prikkel

Bij de geboorte van de wet Werk en Bijstand in 2002 was al aangekondigd, dat het Rijk toe wil naar een meer objectieve verdeling van de budgetten voor bijstandsuitkeringen en voor reïntegratie op de arbeidsmarkt. Gemeenten die er weinig aan doen om mensen uit de bijstand en aan werk te helpen, zouden een strafkorting op hun budget moeten krijgen. Omgekeerd zouden gemeenten die de wet goed uitvoeren, beloond moeten worden. Niets mis mee, zou je zo zeggen.

De publicatie van de uitkomsten van het eerste zogenaamde financiële verdeelmodel, vorig jaar, leidde echter tot grote onrust onder gemeenten en daardoor ook in de Tweede Kamer. De verschillen tussen gemeenten onderling waren zo groot, dat er sterk aan getwijfeld werd of die wel plausibel te verklaren waren. De Tweede Kamer stuurde de staatssecretaris terug om het rekenwerk over te doen. Het resultaat daarvan ligt er nu, maar het beeld is waarlijk desastreus. Het aangepaste verdeelsysteem vertoont opnieuw enorme uitschieters.

Als voorbeeld de gemeente Enschede: in 2006 moet die bijna 8 miljoen euro inleveren. Na vijf jaar loopt dat op tot maar liefst 16 miljoen euro. Waar moet je jaarlijks zulke enorme bedragen vandaan halen? Enschede beschikt momenteel over een algemene reserve van ruim 20 miljoen. Binnen een jaar of twee, drie zal Enschede dus bij het rijk moeten aankloppen om een faillissement te voorkomen. En dat geldt vele gemeenten.

Er zijn ook gemeenten die er buitensporig op vooruitgaan. Is er zo nog wel sprake van een passende beloning? Wat moeten die gemeenten in vredesnaam met zoveel geld? Bijstandsuitkeringen betalen die er helemaal niet zijn? Geld in reïntegratie steken van mensen die zelf wel een baan vinden?

Denkfout?

Het aantal bijstandsgerechtigden kan per gemeente behoorlijk verschillen. De grootste verklarende factor is de lokale sociale en economische situatie. Die kan zelfs binnen een regio enorm verschillen. Zijn er voldoende vacatures bij bedrijven voor de mensen die in de bijstand zitten? Hoe groot is hun afstand tot de arbeidsmarkt? Wat is hun scholingsniveau? Juist daarmee houdt het verdeelmodel van Van Hoof absoluut onvoldoende rekening.

Volgens verschillende onderzoeken staat Enschede bekend als een gemeente die er veel, zo niet alles aan doet om mensen naar werk te leiden. Maar ook is bekend dat de sociale en economische toestand in Enschede ten opzichte van andere Twentse gemeenten beduidend slechter is. Als lokale cijfers waren gebruikt, zou het model veel beter aansluiten bij de werkelijke bijstandsomvang per gemeente.

De Tweede Kamer heeft bij de totstandkoming van het voorgaande model uitdrukkelijk aangegeven, dat de uitkomsten van het verdeelmodel voor 2006 en volgende jaren verklaarbaar moeten zijn. Het departement heeft daarop opdracht gegeven de plausibiliteit van het model aan te tonen. Op dat onderzoek is heel veel aan te merken. Ik heb zelden zo'n slecht onderbouwd en snel in elkaar gezet onderzoek gezien, ronduit broddelwerk. Er is van uitgegaan dat alleen de manier waarop gemeenten de wet uitvoeren, de uitschieters kunnen verklaren. Sociale en economische verschillen tussen gemeenten blijven totaal buiten beeld. Als je de uitkomsten goed bekijkt, zie je dat deze voor 40 procent niet verklaard kunnen worden.

Alternatief

Hoe moet het dan wel? Vijftien samenwerkende gemeenten hebben het initiatief genomen het verdeelmodel en het plausibiliteitsonderzoek wetenschappelijk te laten onderzoeken. Dat onderzoek is gisteren in Den Haag gepresenteerd. De vijftien gemeenten hebben zich bovendien in een brandbrief tot de Tweede Kamer gewend met het dringende verzoek nog eens goed naar dat model te kijken.

Overigens blijkt de Wet Werk en Bijstand op zichzelf al enorm prikkelend te werken. Gemeenten hebben samen in 2004 zo'n 300 miljoen euro minder uitgegeven aan bijstand dan het departement had geraamd. En dat tegen de economische recessie in, die velen vanaf 2002 werkloos maakte.

Gemeenten zijn niet tegen de prikkel van de wet op zich. Maar dan moet die wel als zodanig ervaren worden. Anders werkt ze als een dolkstoot. Zolang een verdeelmodel niet goed in staat blijkt de invloed van de lokale sociale en economische situatie te scheiden van de uitvoeringspraktijk van gemeenten, moet Den Haag daar niet aan willen beginnen.

Op 15 juni buigt de Tweede Kamer zich over de plannen van staatssecretaris Van Hoof. Het zou goed zijn als de Kamer de staatssecretaris zou vragen toch nog maar eens verder te studeren. Eerst moet het lek boven water komen.

Tymon de Weger is wethouder van de gemeente Enschede.

« Terug

Archief > 2005 > juni

Geen berichten gevonden